Spred
Spred (ing. spread "yayılma") — hər hansı aktiv (səhm, əmtəə, valyuta, fyuçers, opsion) üçün eyni vaxtda satmaq (sahib etmək) və almaq (təklif etmək)sifarişlərinin ən yaxşı qiymətləri arasındakı fərq.
Spred sözünə də deyilir:
açıq bazarlarda satılan iki müxtəlif oxşar malın qiymətlərindəki fərq (məsələn, müxtəlif markalı neftin qiymətlərindəki fərq);
adətən əks istiqamətlərə və/yaxud müxtəlif əsas aktivlərə və/yaxud müxtəlif son tarixlərə malik olan iki açıq mövqedən ibarət sintetik törəmə maliyyə aləti;
müxtəlif maliyyə alətləri üzrə gəlirlilik səviyyələrində fərq.
Mübadilə təcrübəsində spredlər pulla deyil, ballarla ölçülür. Məsələn, avronun ABŞ dollarına qarşı cari kotirovkası (EUR/USD) 1,2345/1,2350 kimi göstərilibsə, spred 0,0005 dollar və ya 5 bənd təşkil edəcək. Ballarla ölçülməsi müxtəlif ticarət maddələri üzrə yayılmaları daha müqayisəli edir.
Bazar likvidliyini təmin etmək üçün birjalar adətən maksimum yayılma ölçüsü təyin edirlər. Bu limit keçərsə, ticarət dayandırıla bilər. Spred nə qədər kiçik olsa, aktiv bir o qədər likviddir və əksinə.
Bəzi hallarda, bir bazar operatoru həm alışı, həm də satışı eyni vaxtda təmin etdikdə, kotirovka dəyişdikdə dəyişməyən sabit spred yaradır.
Azərbaycanda gildiya ticarəti
Azərbaycanda gildiya ticarəti — XIX əsrin 70-ci illərində Azərbaycanda yeni yaranmış ticarət forması.
== Gildiya ticarətinin səciyyəvi cəhətləri ==
Azərbaycanda Gildiya ticarət qaydasının tətbiqi, ticarətin təşkili sisteminin təkmilləşdirilməsi və formalarının genişlənməsi, Azərbaycan rayonları arasında ticarət dövriyyəsinin artması və bir sıra yeni ticarət mərkəzlərinin meydana gəlməsi, ticarətdə təmərküzləşmə və mərkəzləşmə prosesinin baş verməsi, kapitalın yeganə forması kimi ticarət kapitalının öz müstəqilliyini itirib sənaye kapitalının tədavül dairəsində nümayəndəsinə çevrilməsi, ticarətdə kapitalist münasibətlərinin yaranıb sürətlə inkişaf etməsi, ticarət əlaqələri coğrafiyasının xeyli genişlənməsi, ticarət əlaqələrinin getdikcə daha çox qarşılıqlı xarakter daşıması və s. XIX əsrin 70-ci illərin ortalarından etibarən ticarəti səciyyələndirən cəhətlər idi.
== Azərbaycanda gildiya ticarətinin tətbiqi ==
1876-cı ilin mart ayından etibarən gildiya ticarət qaydası Azərbaycanda da tətbiq edilməyə başladı. Bundan sonra tacirlərin hər biri malik olduğu kapitalın həcmindən və fəaliyyət dairəsindən asılı olaraq gildiyanın hər hansı bir dərəcəsinə yazılmalı və öz müəssisələri üçün müəyyən bilet götürməli idi.
Birinci gildiya tacirinə çox böyük hüquqlar verilirdi. O, Rusiya başqa dövlətlərin mallarını-Rusiyanın hər yerində yük ilə, tay, və ya top ilə satmaq üçün lazım olan qədər kontor və anbar açmaq hüququna malik idi.
İkinci gildiya şəhadətnaməsini götürənlər şəhadətnamə aldıqları qəza və kəndlərdə istənilən qədər dükan açıb Rusiya və başqa (dövlətin gömrüklənmiş
mallarını sata bilərdilər. Xırda alış-veriş şəhadətnaməsi olan tacirin şəhadətnamə aldığı qəzada dükan açmağa ixtiyarı var idi. Lakin o, bu dükanlarda Qafqaz canişinliyi tərəfindən tərtib olunmuş siyahıda göstərilən malları satmalı idi.
Gürcüstanın xarici ticarəti
Gürcüstanın xarici ticarəti mənfi ticarət balansı ilə xarakterizə olunur, idxal ixracdan bir neçə dəfə çoxdur.
== Tarixi ==
SSRİ dağılmadan əvvəl Gürcüstanın xarici ticarət dövriyyəsi istehsal olunan iqtisadi məhsulu üstələyirdi.Gürcüstan ixracatının böyük hissəsini ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsulları, idxalın böyük hissəsini enerji mənbələri və istehlak malları təşkil edirdi.
1998-ci il Rusiya iqtisadi böhranından sonra Gürcüstanın Rusiyaya ixracı əhəmiyyətli dərəcədə azaldı ki, bu da Gürcüstan iqtisadiyyatının artım tempinin ildə bir neçə faizə enməsinə səbəb oldu.
=== 2008-ci il ===
2008-ci ilin əsas ixrac məhsulları:
ferro ərintilər — 17.9%
qara metal qırıntıları - 8.6%
mis filizi və konsentratları - 7,9%
avtomobillər (yenidən ixrac) — 7.6%
gübrələr - 7,1%
kobud qızıl - 6,7%
sement - 5,4%
spirt - 3,9%
şərab - 2,5%
2008-ci ildə əsas alıcılar: Türkiyə (17.6%), Azərbaycan (13.7%), Ukrayna (9%), Kanada (8.8%), Ermənistan (8.2%), Bolqarıstan (7.2%), ABŞ (6.8%).
2008-ci ildə əsas təchizatçılar: Türkiyə (14,9%), Ukrayna (10,4%), Azərbaycan (9,6%), Almaniya (7,9%), Rusiya (6,8%), ABŞ (5,7%), Çin (4,7%), BƏƏ (4,4%).
=== Metallurgiya məhsulları ===
Madneuli yatağından polimetal filizləri çıxaran və qızıl-mis konsentratı istehsal edən Madneuli mədən və emalı zavodunun məhsulları Gürcüstan ixracatının əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir.
2008-ci ildə Gürcüstan 100,1 milyon dollara, 2009-cu ildə 116,2 milyard dollara kobud qızıl ixrac etdi.
2008-ci ildə Gürcüstan 128,5 milyon dollara, 2009-cu ildə 63,6 milyon dollara qara metal qırıntıları ixrac etdi.
2008-ci ildə Gürcüstan 118,3 milyon dollara, 2009-cu ildə 61,9 milyon dollara mis filizi və konsentratları ixrac etdi.
=== Ferro ərintilər ===
Ferro ərintiləri Gürcüstan ixracatının əsas əmtəəsidir, hazırda onların ixracdakı payı təxminən 17%-dir.
Birjada səhmlərin ticarəti
Birjada səhmlərin ticarəti — təşkil edilmiş ticarət platformalarında (birjalarda) səhmlərə və digər qiymətli kağızlara mülkiyyət hüquqlarının ötürülməsi prosesi. Səhmlərin ilkin kütləvi təklifi müəssisənin fəaliyyəti üçün vəsait əldə etməyə imkan verir. Təkrar dövriyyə yalnız səhmlərin sahiblərini dəyişir, lakin müəssisəyə birbaşa gəlir gətirmir. Bununla belə, səhmlərin birja kotirovkası müəssisənin həqiqi qiymətini müəyyən etməyə imkan verir.
Səhmdarların ümumi yığıncağının qərarına əsasən müəssisələr ilkin emissiyadan əlavə səhmlərin əlavə emissiyalarını da buraxa bilərlər. Bu, adətən, müəssisənin genişləndirilməsi, yeni bazarların tutulması və s. ehtiyac nəticəsində baş verir.
Son zamanlar internet vasitəsilə birjada səhmlərin alqı-satqısı üsulu, internet ticarəti adlanan üsul çox populyarlaşıb. Bu halda səhmlərin alqı-satqısı proseduru xeyli sadələşdirilir. Adətən broker və ya birja tərəfindən birbaşa təmin edilən müəyyən proqram təminatı tələb olunur.
Qiymətli kağızların ticarəti haqqında qanun
Qiymətli kağızların ticarəti haqqında qanun (USA, 1934), (ing. The Securities Exchange Act of 1934) — qiymətli kağızların (səhmlərin və istiqrazların) ticarətini tənzimləyən qanun.
Qiymətli Kağızlar Ticarət Komissiyası 1934-cü il tarixli Qiymətli Kağızlar Ticarət Qanununa əsasən yaradılmışdır.Şirkətlər ilkin bazar kimi tanınan qiymətli kağızlar buraxaraq milyardlarla dollar qazandırırlar. Bu orijinal məsələləri tənzimləyən 1933-cü il Qiymətli Kağızlar Aktı ilə müqayisədə, 1934-cü il Qiymətli Kağızlar Mübadiləsi Qanunu həmin qiymətli kağızların emitentlə əlaqəsi olmayan şəxslər arasında tez-tez brokerlər və ya dilerlər vasitəsilə təkrar ticarətini tənzimləyir. Təkrar bazarda ticarət vasitəsilə hər il trilyonlarla dollar qazanılır və itirilir.
1934-cü il Qanunu qiymətli kağızlarla ticarət statusu olmayan broker-dilerləri də tənzimləyir. Telekommunikasiya infrastrukturu fiziki məkan olmadan ticarəti təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Əvvəllər bu maklerlər səhmlərin qiymətlərini qəzetlərdən alır, telefonla şifahi sövdələşmələr aparırdılar. Bu gün rəqəmsal informasiya şəbəkəsi bu brokerləri birləşdirir. Bu sistem Qiymətli Kağızlar Satıcılarının Milli Assosiasiyasının Avtomatlaşdırılmış Kotirovka Sistemini ifadə edən NASDAQ adlanır.
Silah Ticarəti üzrə Beynəlxalq Müqavilə
Silah Ticarəti üzrə Beynəlxalq Müqavilə (STBM, ing. Arms Trade Treaty, ATT) — dövriyyəsi xüsusi konvensiyaya uyğun olaraq məhdudlaşdırılmış beynəlxalq silah ticarətini tənzimləyən çoxtərəfli beynəlxalq müqavilə; müqavilə dünyada qanunsuz silah ticarəti qarşısını almaq üçün hazırlanmışdır (bəzi təxminlərə görə, beynəlxalq silah ticarətinin həcmi ildə 70 milyard dollara çatır).
Sənəd, şərti silahların ixracı üçün yeni standartlar, o cümlədən embarqo və sanksiyalara zidd olaraq adi silahların ixracının qadağan edilməsi ilə yanaşı, soyqırımı, insanlığa qarşı cinayətlər, hərbi cinayətlər və terror hücumları.
May 1997-ci ildə Kosta Rika Prezidenti Oskar Sançes Arias, Dalay Lama, Lex Valesanın da daxil olduğu bir qrup Nobel Mükafatı laureatı ilk dəfə qlobal silah ticarəti müqaviləsinin qəbul edilməsinə başladı. Nobelistlər, tənzimlənməmiş silah ticarətinin dağıdıcı təsiri ilə bağlı narahatlıqlarını dilə gətirdilər və "Silah Transferlərinə dair Beynəlxalq Davranış Kodeksi" nin qəbul edilməsini təklif etdilər. XX əsrin sonunda bu təşəbbüs lazımi dəstəyi toplaya bilməsə də, məcəllədə BMT Baş Assambleyasının 2013-cü ilin aprelində səs verdiyi çox şey yer alırdı: insan hüquqları və humanitar hüquqla bağlı beynəlxalq normalara uyğunluq; BMT-nin adi silahlar reyestrində məcburi iştirak; regional sülh, təhlükəsizlik və sabitliyin möhkəmləndirilməsi üçün öhdəliklər.
Köləlik və Transatlantik Qul Ticarəti Qurbanlarının Beynəlxalq Anma Günü
Köləlik və Transatlantik Qul Ticarəti Qurbanlarının Beynəlxalq Anma Günü hər il martın 25-də köləlik və transatlantik qul ticarəti nəticəsində əziyyət çəkən və həlak olan milyonlarla insanın xatirəsini ehtiramla yad etmək üçün qeyd edilir. Bu gün həm də irqçilik və qərəzli münasibətin təhlükələri haqqında məlumatlılığı artırmaq, bərabərlik və insan hüquqlarına hörmət dəyərlərinə təşviq etmək məqsədi daşıyır.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası 2007-ci ildə bu günü elan edərək, "tarixdə insan hüquqlarının ən pis pozulması" kimi adlandırılan transatlantik qul ticarətinin cəmiyyət, iqtisadiyyat, siyasət və mədəniyyətə geniş təsirləri olan bəşər tarixində faciəli nəticələrini önə çıxarır və transatlantik qul ticarətinin 4 əsrdən çox davam etdiyini və milyonlarla afrikalının Amerikaya, Karib dənizinə və dünyanın digər hissələrinə məcburi daşınması, burada qeyri-insani şəraitə və qəddar rəftara məruz qalması ilə nəticələnməsi ilə bağlı məlumat yaydı.